DeletedUser6549
Gość
Gość
Zryw Kozaków Zaporoskich zapoczątkowany w 1648 miał wiele przyczyn. Jednak na początek trzeba przyjrzeć się osobie, która dała początek tej walce. Niewiele tak naprawdę o nim wiadomo. Szczególnie jeśli chodzi o miejsce, a także rok urodzenia. Historycy do dzisiaj spierają się z jakiej warstwy społecznej pochodził ród Chmielnickich. Sam Chmiel miał o sobie mówić jak o szlachcicu, pieczętować się herbem Abdank, jednym ze starszych herbów polskich. Mówiono również, że był pochodzenia chłopskiego, mieszczańskiego, a nawet żydowskiego (informacje znalazłem w J. Kaczmarczyk, Bohdan Chmielnicki), co z pewnością dziwi biorąc pod uwagę co działo się w pierwszych latach powstania z ludnością żydowską. Jednak jego syn Jurij (Jerzy, Juraszko) Chmielnicki miał otrzymać tytuł szlachecki od stanów Rzeczypospolitej. Wiele niewiadomych, prawda? Ot piękno historii Z pewnością wiemy, że przyszły wódz powstania brał udział w kampanii chocimskiej w 1620 roku, dostał się do niewoli tatarskiej, wrócił po paru latach na Ukrainę. Został pisarzem Wojska Zaporoskiego, czyli w sumie drugą osobą po dowódcy Kozaków rejestrowych. Wiemy to, gdyż w 1638 roku podpisał kapitulacje wojsk kozackich składaną na ręce hetmanów koronnych po powstaniach: Pawluka z 1637, a następnie zrywu Huni i Ostranicy.
Jednakże po takim wstępie trzeba wrócić do początku. Dlaczego w ogóle doszło do powstania?
Z pewnością niektórzy słyszeli o tzw. Helenie Kresowej. Nie wiemy kim była skąd pochodziła, ale głowę dla niej stracił przyszły kozacki wódz. Jednakże nie był jedyny. Był jeszcze Daniel Czapliński, drobny szlachcic, który również zakochany w Helenie postanowił porwać żonę Chmielowi. Od słów do czynów, porwał kobietę, a także pobił prawie na śmierć syna Bohdana, Tymofieja. Początkowo Chmielnicki kierował skargi do hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego (o którym wspomnę w tym czy innym wpisie) lecz bezskutecznie. Więc mamy tutaj prywatę, jednak to nie jedyna przyczyna.
Kolejna wiążę się z planami wojny z Turcją i Tatarami w 1646 roku za panowania Władysława IV. Otóż miał przekazać on listy przypowiednie, a także sukno na mundury, oraz rozkazy budowy czajek na wyprawy czarnomorskie. Kozacy wielokrotnie wyprawiali się na Morze Czarne walcząc i grabiąc wybrzeża tureckie, wielokrotnie bili flotę sułtana, a także docierali i niszczyli przedmieścia stolicy. Plany króla były sprzeczne z prawem, gdyż nie mógł sam rozpoczynać wojny, więc szlachta ukróciła jego działania. Tu ciekawostka: Miał pożyczyć od swojej żony dużą sumę pieniędzy specjalnie na tą wojnę. Gdy nie doszła do ona do skutku, a pieniądze zostały wydane, skwitował to ponoć słowami że o wiele więcej wydał na "panie lekkich obyczajów". Kozacy byli przygotowani do wojny, czajki były zbudowane, jednak przez opory szlachty wojna nie doszła do skutku, a mieszkańcy Zaporoża po początkowym entuzjazmie musieli wrócić do codziennego życia.
Inna ważna, bodaj najważniejsza przyczyną, był ucisk ludności ukraińskiej. Magnaci kresowi posiadali olbrzymie fortuny i majątki ziemskie na terytorium zamieszkanym przez Kozaków, otrzymywali fundacje od króla by kolonizować kolejne tereny. Sam słynny Jeremi Wiśniowiecki w ok 1646 roku miał posiadać w swoim "państwie" około 38 000 dymów (czyli domów chłopskich)! Liczba na tamte warunki kolosalna. Za tym szedł też ucisk, choć żeby przekonać chłopstwo do pracy u tego magnata (chłopi uciekali z terenów np. Korony na Ukrainę). Jednak magnat pokroju Wiśnniowieckiego nie mógł sam wszystkiego nadzorować. Hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski mawiał że parę tygodni zajmowało mu objeżdżanie swoich dóbr codziennie nocując gdzie indziej! Skala jak widać spora. Magnaci dawali więc w dzierżawę swoje dobra, bądź mieli zastępców, którzy pilnowali majątku magnata. Jednak oni wyzyskiwali ludność miejscową tzw. czerń do granic wytrzymałości.
Chmielnicki przechwycił listy, które Władysław IV przekazał Kozakom w 1646 roku (spił posiadacza tych listów Barabasza i dał jego czapkę żonie jako umówiony znak) pognał na Sicz i rozpoczął kaptowanie ludzi do powstania.
Jest to bardzo pobieżny opis początków powstania Chmielnickiego, pisany praktycznie z głowy, więc jeśli są jakieś błędy, czy niedomówienia, możecie pisać. Zapraszam również do dyskusji na ten temat poddając wam pewno zagadnienie. Czy wg was przyczyną wybuchu powstania mogłaby być również śmierć Stanisława Koniecpolskiego w 1646 roku? Proszę o konkretne odpowiedzi na tak lub nie.
Następnie spróbuję podjąć próbę opisania pierwszych działań zbrojnych, głównie skupiając się na działaniach taktycznych i strategicznych obie strony konfliktu.
Jeśli ktoś jest ciekaw tego tematu to zapraszam do zapoznania się z:
W. A. Serczyk, Na Dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku. Tegoż samego autora: Na płonącej Ukrainie. Dzieje kozaczyzny w latach 1648-1651.
L. Podhorodecki, Kozacy Zaporoscy. Czy Polska stworzyła Ukrainę?
Z. Wójcik, Dzikie Pola w ogniu. O Kozaczyźnie w dawnej Rzeczypospolitej.
itp. więcej mogę podrzucić na pw
Edit: dotyczył ilości poddanych Jeremiego. Nie wiem skad liczba 600 tys mi w głowie zamajaczała Poprawiłem na liczbę 38 tys domów, w tamtych czasach rodziny były wielodzietne więc można przyjąć z dużą dozą ostrożności liczbę mieszkanów "państwa zadnieprzańskiego" Jeremiego na ok 200tys poddanych. Przed powstaniem Jeremi skonfiskował od swoich poddanych kilkadziesiąt tysięcy (bliżej 100 tys niż 50) tzw. "samopałów" czyli broni palnej. To też może wam przybliżyć jak rozległe dobra należały do Wiśniowieckiego, a także ilu miał poddanych.
Jednakże po takim wstępie trzeba wrócić do początku. Dlaczego w ogóle doszło do powstania?
Z pewnością niektórzy słyszeli o tzw. Helenie Kresowej. Nie wiemy kim była skąd pochodziła, ale głowę dla niej stracił przyszły kozacki wódz. Jednakże nie był jedyny. Był jeszcze Daniel Czapliński, drobny szlachcic, który również zakochany w Helenie postanowił porwać żonę Chmielowi. Od słów do czynów, porwał kobietę, a także pobił prawie na śmierć syna Bohdana, Tymofieja. Początkowo Chmielnicki kierował skargi do hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Potockiego (o którym wspomnę w tym czy innym wpisie) lecz bezskutecznie. Więc mamy tutaj prywatę, jednak to nie jedyna przyczyna.
Kolejna wiążę się z planami wojny z Turcją i Tatarami w 1646 roku za panowania Władysława IV. Otóż miał przekazać on listy przypowiednie, a także sukno na mundury, oraz rozkazy budowy czajek na wyprawy czarnomorskie. Kozacy wielokrotnie wyprawiali się na Morze Czarne walcząc i grabiąc wybrzeża tureckie, wielokrotnie bili flotę sułtana, a także docierali i niszczyli przedmieścia stolicy. Plany króla były sprzeczne z prawem, gdyż nie mógł sam rozpoczynać wojny, więc szlachta ukróciła jego działania. Tu ciekawostka: Miał pożyczyć od swojej żony dużą sumę pieniędzy specjalnie na tą wojnę. Gdy nie doszła do ona do skutku, a pieniądze zostały wydane, skwitował to ponoć słowami że o wiele więcej wydał na "panie lekkich obyczajów". Kozacy byli przygotowani do wojny, czajki były zbudowane, jednak przez opory szlachty wojna nie doszła do skutku, a mieszkańcy Zaporoża po początkowym entuzjazmie musieli wrócić do codziennego życia.
Inna ważna, bodaj najważniejsza przyczyną, był ucisk ludności ukraińskiej. Magnaci kresowi posiadali olbrzymie fortuny i majątki ziemskie na terytorium zamieszkanym przez Kozaków, otrzymywali fundacje od króla by kolonizować kolejne tereny. Sam słynny Jeremi Wiśniowiecki w ok 1646 roku miał posiadać w swoim "państwie" około 38 000 dymów (czyli domów chłopskich)! Liczba na tamte warunki kolosalna. Za tym szedł też ucisk, choć żeby przekonać chłopstwo do pracy u tego magnata (chłopi uciekali z terenów np. Korony na Ukrainę). Jednak magnat pokroju Wiśnniowieckiego nie mógł sam wszystkiego nadzorować. Hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski mawiał że parę tygodni zajmowało mu objeżdżanie swoich dóbr codziennie nocując gdzie indziej! Skala jak widać spora. Magnaci dawali więc w dzierżawę swoje dobra, bądź mieli zastępców, którzy pilnowali majątku magnata. Jednak oni wyzyskiwali ludność miejscową tzw. czerń do granic wytrzymałości.
Chmielnicki przechwycił listy, które Władysław IV przekazał Kozakom w 1646 roku (spił posiadacza tych listów Barabasza i dał jego czapkę żonie jako umówiony znak) pognał na Sicz i rozpoczął kaptowanie ludzi do powstania.
Jest to bardzo pobieżny opis początków powstania Chmielnickiego, pisany praktycznie z głowy, więc jeśli są jakieś błędy, czy niedomówienia, możecie pisać. Zapraszam również do dyskusji na ten temat poddając wam pewno zagadnienie. Czy wg was przyczyną wybuchu powstania mogłaby być również śmierć Stanisława Koniecpolskiego w 1646 roku? Proszę o konkretne odpowiedzi na tak lub nie.
Następnie spróbuję podjąć próbę opisania pierwszych działań zbrojnych, głównie skupiając się na działaniach taktycznych i strategicznych obie strony konfliktu.
Jeśli ktoś jest ciekaw tego tematu to zapraszam do zapoznania się z:
W. A. Serczyk, Na Dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku. Tegoż samego autora: Na płonącej Ukrainie. Dzieje kozaczyzny w latach 1648-1651.
L. Podhorodecki, Kozacy Zaporoscy. Czy Polska stworzyła Ukrainę?
Z. Wójcik, Dzikie Pola w ogniu. O Kozaczyźnie w dawnej Rzeczypospolitej.
itp. więcej mogę podrzucić na pw
Edit: dotyczył ilości poddanych Jeremiego. Nie wiem skad liczba 600 tys mi w głowie zamajaczała Poprawiłem na liczbę 38 tys domów, w tamtych czasach rodziny były wielodzietne więc można przyjąć z dużą dozą ostrożności liczbę mieszkanów "państwa zadnieprzańskiego" Jeremiego na ok 200tys poddanych. Przed powstaniem Jeremi skonfiskował od swoich poddanych kilkadziesiąt tysięcy (bliżej 100 tys niż 50) tzw. "samopałów" czyli broni palnej. To też może wam przybliżyć jak rozległe dobra należały do Wiśniowieckiego, a także ilu miał poddanych.
Ostatnio edytowane przez moderatora: